Praktyczne porady dla Twojej pacjentki w okresie menopauzy
Prof. Violetta Skrzypulec-Plinta: Wielkim wyzwaniem jest przekonanie pacjentki w ciągu jednej 20-, 30-minutowej wizyty, że menopauza jest czymś zupełnie naturalnym. Zachęcenie jej do aktywności fizycznej, zmiany diety i stylu życia oraz sięgnięcia po preparaty fitoestrogenowe czy ziołowe staje się prawie niemożliwe. Zapraszamy do lektury!
Prawie codziennie w naszej praktyce spotykamy pacjentki wchodzące w okres menopauzy. Jest to grupa kobiet borykająca się bardzo często z wieloma problemami zarówno natury fizycznej, jak i psychicznej. Niestety, kojarzony z menopauzą strach przed „utratą kobiecości” zagościł w naszej kulturze tak mocno, że wciąż dla wielu kobiet jest ona tematem tabu.
Dodatkowo niewielka wiedza na jej temat sprawia, że pacjentki w tym okresie bardzo niechętnie odwiedzają lekarzy ginekologów. Powszechny stał się również mit o „niebezpiecznej” hormonalnej terapii menopauzalnej.
Wielkim wyzwaniem jest więc przekonanie pacjentki w ciągu jednej 20-, 30-minutowej wizyty, że menopauza jest czymś zupełnie naturalnym. Zachęcenie jej do aktywności fizycznej, zmiany diety i stylu życia oraz sięgnięcie po preparaty fitoestrogenowe czy ziołowe staje się prawie niemożliwe.
Jak zatem w ciągu tych kilkudziesięciu minut zostać jej osobistym coachem, który będzie umiał przekonać swoją pacjentkę, że oprócz hormonalnej terapii menopauzalnej – w wielu przypadkach może pomóc sobie sama? Kobieta przede wszystkim powinna nauczyć się rozumieć i rozpoznawać własne potrzeby wynikające z wejścia w okres klimakterium. Istotnym elementem będzie także uświadomienie jej, że nowe problemy, którym powinna stawić czoła, nie są odosobnione i dotyczą wielu kobiet nie tylko w Polsce, ale również na całym świecie.
Dieta koniecznie w połączeniu z aktywnością fizyczną
W styczniu 2016 roku weszła w obieg nowa piramida żywienia, o zmienionej nazwie: Piramida Żywienia i Aktywności Fizycznej, gdzie właśnie aktywność fizyczna stanęła u podstaw zdrowego trybu życia. To ona korzystnie wpływa na gospodarkę hormonalną organizmu, przyspiesza metabolizm, spala tkankę tłuszczową, pozytywnie oddziałuje na siłę mięśniową oraz utrzymanie równowagi, zmniejszając jednocześnie ryzyko upadku. Należy pamiętać, że wdrożenie aktywności fizycznej to dla wielu kobiet ogromne wyzwanie. Ważne jest więc, aby podejmując je – nie zniechęcić się na samym początku. Nie od razu trzeba ćwiczyć na siłowni czy korzystać z profesjonalnych zajęć fitness. Samodzielne treningi w domu mogą być równie efektywne. Kobieta w okresie menopauzalnym powinna ćwiczyć godzinę dziennie, 5 dni w tygodniu.
Najkorzystniejszy wpływ będzie miało połączenie:
- ćwiczeń z grupy kardio, które pomogą wzmocnić organizm i przyczynią się do redukcji tkanki tłuszczowej
- ćwiczeń z obciążeniem, poprawiających wskaźnik BMD w odcinku lędźwiowym kręgosłupa i szyjki kości udowej
- ćwiczeń rozciągających, takich jak joga czy pilates
Wysiłek fizyczny powinien zmniejszyć nasilenie objawów wazomotorycznych i poprawić nastrój poprzez stabilizację termoregulacji dzięki β-endorfinie wytwarzanej podczas ćwiczeń. Bardzo ważne jest jednak, aby zaproponowany trening był bezpieczny. Dlatego zawsze należy dostosować go indywidualnie do stanu zdrowia pacjentki, zaczynając od małej aktywności, a z czasem stopniowo ją zwiększać. Pamiętać przy tym trzeba, że z chwilą wystąpienia menopauzy masa kostna gwałtownie spada. W badaniach wykazano jednak, że u regularnie spacerujących kobiet w okresie okołomenopauzalnym zwiększa się mineralna gęstość kości (BMD) w obrębie kręgosłupa lędźwiowego. Pacjentce można polecić również ćwiczenia grupowe, gdyż jak wykazała metaanaliza 4 badań z randomizacją, w których wzięło udział 256 pacjentów z osteoporozą lub osteopenią, mają one większy wpływ na jakość życia niż ćwiczenia indywidualne.
Punktem zwrotnym będzie tu moment, kiedy pacjentka zauważy pierwsze efekty: lepsze samopoczucie psychiczne i fizyczne, przypływ witalności oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych.
Spadek estrogenów występujący w okresie menopauzy — wzrost ryzyka sercowo-naczyniowego
Przy uwzględnieniu wpływu wieku pacjentek w okresie menopauzalnym oraz wzrostu masy ciała, niejednokrotnie przekraczającego prawidłowe BMI (wskaźnik masy ciała — obliczany poprzez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach), widoczny jest związek menopauzy z niewielkim, ale jednak istotnym wzrostem RR (2 mm Hg). Po menopauzie natomiast wzrost ryzyka nadciśnienia tętniczego bardziej koreluje z podwyższoną wartością BMI niż samą niewydolnością jajników. Lepszym niż BMI predykatorem wystąpienia zawału mięśnia sercowego jest otyłość trzewna. Obwód talii >88 cm zwiększa ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych o 3,02 razy. Należy również pamiętać, aby poinformować pacjentkę, że występowanie nadciśnienia tętniczego w dużym stopniu zależne jest od nadużywania leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych.
Zalecenia dietetyczne dla pacjentki w okresie menopauzy
W roku 2015 opublikowano wyniki 3-letnich badań przeprowadzonych z udziałem ponad 50 tysięcy osób dorosłych, których dietę oparto głównie na warzywach i owocach. Najlepsze wyniki uzyskano w grupie spożywającej je 7-10 razy dziennie, gdzie ryzyko przedwczesnego zgonu spadło aż o 16%.
Dlatego bardzo ważne jest, aby obok wciąż istotnych produktów zbożowych – w codziennym menu znalazła się duża ilość warzyw zawierających niezbędne dla organizmu witaminy, składniki mineralne oraz błonnik. Warto również ograniczyć spożywanie przetworzonego mięsa, które zwiększa ryzyko chorób serca i otyłości, na rzecz ryb morskich zawierających dobre tłuszcze omega-3. Zalecane jest także picie herbaty czarnej i zielonej, która zawiera polifenole oraz niewielkich ilości kawy, jeśli nie istnieją oczywiście ku temu przeciwwskazania. Bardzo ważne jest, aby pacjentka ograniczyła spożycie soli kuchennej, cukrów prostych, kofeiny, tłuszczu oraz alkoholu. Milowym krokiem dla poprawy zdrowia i ogólnego samopoczucia będzie też zrezygnowanie z palenia tytoniu. Substancje smoliste znajdujące się w papierosach powodują bowiem utratę ochronnego wpływu estrogenów, a także upośledzają wchłanianie wapnia w jelitach. W ten sposób zniwelowane zostaną główne czynniki wpływające na występowanie niedoborów witaminowych i mineralnych. Należy pamiętać, że posiłki powinny być urozmaicone, pełnowartościowe i zrównoważone jakościowo. Nie bez znaczenia jest tu również suplementacja witaminowa i mineralna. Kobietom w okresie okołomenopauzalnym zaleca się stosowanie witaminy D w dawce 2000 j. oraz wapnia 1200 mg na dobę. W celu obniżenia objawów naczynioruchowych oprócz modyfikacji stylu życia wskazane jest obniżanie temperatury w pomieszczeniach, spożywanie chłodnej lub zimnej żywności oraz napojów. Obecnie terapią uzupełniającą w okresie klimakterium jest również akupunktura, refleksologia i homeopatia.
Dla wielu kobiet okres menopauzy przypada na największą aktywność zawodową w życiu. Mimo niekorzystnych zmian, jakie zachodzą w ich organizmach, muszą nadal podołać wielu problemom zawodowym i rodzinnym. Natężenie występujących w tym okresie objawów będzie miało związek nie tylko z trybem życia, jaki kobieta prowadziła do tej pory, ale także z nastawieniem, które przyjmie w danym momencie. Możemy jej pomóc, kierując na tory zdrowego trybu życia.
prof. Violetta Skrzypulec-Plinta
Katedra Zdrowia Kobiety, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
